قرآن نسخه حکیم است، نسخه طبیب هر چقدر خوانده شود درمان صورت نمی گیرد و داروی در نسخه را باید تهیه کرد مطابق دستور استفاده کرد تا درمان حاصل شود. قرآن کتاب کاربردی در سبک زندگی است تا مطابق آن عمل نشود معنا آن حقیقت زلال حاصل نمی شود. با روش تدبر در قرآن انس با قرآن حاصل می شود.
برای بهره‌مندی از قرآن کریم باید مراحلی را مد نظر داشته باشیم، از ساده ترین مرحله که قرائت صحیح یا همان تجوید باشد شروع کنیم.
بدین منظور ناشرانی تحت عنوان قرآن تجویدی، قرآن های متنوعی چاپ و نشر نموده اند. مثلا قرآنی که موارد ادغام ، اخفا ، مد (با مشخص کردن نوع مد) و دیگر قواعد تجویدی را بالای هر کلمه قرآن آورده است، که دانش آموز قرآنی را در شروع تلاوت قرآن بسیار یاری دهنده است.
یا قرآنی که با استفاده از تنوع در رنگ، موارد ادغام، اخفا و … را مشخص نموده مثلا به نشانه عدم تلفظ حرف یعنی حروفی که نوشته می شود ولی خوانده نمی شود به رنگ خاکستری آورده یا رنگ قرمز را به نشانه حروف مد آورده و همچنین …
یا قرآنی که در حاشیه صفحات قرآن موارد تجویدی را مشخص نموده
پس دانش آموز قرآنی از جهت لفظ فقط، محتاج است به رعایت اموری که اولا لفظ را خوب بشناسد و تهیه این نمونه تحقیق ها به علاقمندی و لذت بردن در ممارست بیشتر با قرآن به دانش آموز قرآنی کمک می کند .
سپس برای بهره‌مندی از لطائف و حقایق قرآن کریم بعد از فراگیری روخوانی قرآن باید با روشی بسیار ساده برای دریافت مفاهیم قرآن کریم از جهت لغت فقط، فارغ از استعمال کلمات در معنای حقیقی یا مجازی، با اصل معنای آن کلمه آشنا شویم.
ممکن است انسانی حافظ قرآن باشد ولی در سبک زندگی او، قرآن دیده نشود چون از مفاهیم قرآن بی اطلاع است. بدین منظور ناشرانی قرآن های متنوعی طبع و نشر نموده اند.
۱- قرآنی که ترجمه آن تحت اللفظی می باشد یعنی معنای هر کلمه زیر آن کلمه آمده بدون در نظر گرفتن جمله بندی در ترجمه، و برای وضوح بهتر ترجمه هر کلمه را با رنگی متفاوت از کلمه قبل و بعد آورده است.
یا قرآنی که در کنار صفحه قرآن ترجمه هر لغت را ذکر کرده و در صفحه مقابل قرآن ترجمه آیات را ذکر نموده، که راهنمای خوبی است برای خواننده در جمله بندی ترجمه فارسی آیات.
یا قرآنی که در صفحه مقابل قرآن تفاوت لغات مترادف یا متشابه آمده در آن صفحه قرآن ، مثل (عذاب با عقاب) یا تفاوت (قرائت با تلاوت) و یا تفاوت (هبوط با حبوط ) را بیان نموده
مرحوم مصطفوی معتقد است قرآن کتاب شعر نیست که در آن مجاز و کنایه و استعاره باشد، در عالم خیال سیر نمی کند، کتاب حقیقت است تا بتوان آن را سبک زندگی قرار داد و الا نمی توان به آن عمل کرد! لذا معتقد است هر کلمه ممکن است چند معنا داشته باشد ولی یکی، دوتای آن حقیقی می باشد و بقیه معانی آن مجازی می‌باشد و کلمات قرآن فقط در آن معنای حقیقی استعمال می شود بدین منظور ترجمه ای دارد در تفسیر روشن که مدعی است تلاش نموده بعد از تحقیق و تفحص، در ترجمه کلمات از معنای حقیقی استفاده کرده، لذا مجموعه ای تحت عنوان (التحقیق فی کلمات القرآن الکریم) به زبان عربی در چهارده جلد تحقیقات خود را ارائه نموده است.
پس دانش آموز قرآنی برای بهره‌مندی از لطائف و حقایق قرآن، لازم است تلفظ صحیح لفظ و معنای صحیح آن لغت را بداند.
برخی از قرآن پژوهان بر این باورند که بین کلمات قرآن ارتباط است، لذا معتقدند بین آیات قرآن ارتباط است، همچنین بین سوره ها ارتباط هست.
اگر انسان بتواند این ارتباط را بیابد توانسته به مفاهیم آیات نزدیک شود، و تلاش برای دستیابی به این ارتباط بین کلمات را تدبر در قرآن نامیده اند.
برای آشنایی با روش تدبر در قرآن موسسه هایی در کشور، مثل (موسسه فرهنگی تدبر در قرآن و سیره)، در مشهد مقدس و (موسسه تدبر در کلام وحی) در قم ، کتاب هایی را منتشر کرده‌اند و کلاس های تربیت مربی برگزار کرده اند که سی دی کلاس ها، کتب منتشر شده مفید قابل دسترسی هست .
بدانیم: در تدبر به دنبال ارتباط و پیوستگی کلمات و همچنین دریافت معنای آن در آیات هستیم، لذا تدبر ترجمه نیست که معادل سازی واژگان باشد و همچنین تدبر تفسیر نیست که در صدد فهم اعجاز قرآن باشیم یا کنگاش در روایات قرآنی کنیم، بعد از اینکه کلمات قرآن را توانستیم بشناسیم راحت تر می توانیم در قرآن تدبر کنیم بدین شکل: برای دستیابی به ارتباط در کلمات قرآن باید توجه داشت، مثلا اگر با ادات شرط مواجه شدیم باید بدانیم ادات شرط نیاز به فعل و جواب شرط دارند، اگر با ادات قسم مواجه شدیم باید قسم و جواب قسم را پیدا کنیم، اگر با مسند الیه (مبتدا) مواجه شدیم باید مسند (خبر) را پیدا کنیم، ممکن است جواب شرط یا جواب قسم یا خبر در چند آیه بعد بیاید، اگر خبر یا جواب شرط یا جواب قسم را پیدا کردیم به مفهوم کامل یک پاراگراف قرآنی دست یافته ایم، حال اگر به ارتباط ما بین پاراگراف ها توجه کنیم به سیاق هدایتی آیات نزدیک شده ایم.
از ابتکارات یکی از ناشران، قرآنی را طبع و نشر نموده به عنوان معجم موضوعی قرآن کریم، که هر سیاق را به یک رنگ طبع و نشر نموده اگر در یک سوره چند موضوع آمده باشد ورود به یک موضوع با رنگ متفاوت، کاملا متمایز و مشخص از موضوع قبل است.
و ناشری دیگر قرآنی طبع و نشر نموده که در پایین هر صفحه موضوعات آمده در آن صفحه را ذکر نموده بطوریکه مشخص نموده از آیه چند تا آیه چند راجع به فلان موضوع است.
بدانیم: تدبر فهم حداقلی از مفاهیم لفظی قرآن است لذا وظیفه همگانی شمرده شده ولی مراتب بالاتر از تدبر مانند تفسیر و… را، نه همگان توانایی به آن دارند نه بدان موظفند و فهم حداکثری، برای متخصصان است و با تفسیر محقق می‌شود. از موسسه فرهنگی تدبر در قرآن و سیره واقع در مشهد مقدس ، کتابی تحت عنوان (برنامه روش تدبر در قرآن) چاپ و منتشر شده که حاوی مطالب بسیار جالب می باشد علاقمندان جهت آشنایی بهتر با روش تدبر در قرآن می توانند مراجعه کنند.
بعد از تدبر در قرآن می توان برای دریافت پیام قرآن از تفسیر نمونه استفاده کرد ، تفسیر نمونه با پرهیز از بحث‌های پیچیده ادبی و تفسیری توانسته به سادگی پیام آیات را به دانش آموز قرآنی منتقل کند ولی دانش آموز قرآنی با استفاده از آن نمی تواند ادعای اطلاع از تفاسیر آیات کند ولی می تواند قدری از لذائذ قرائت قرآن را ببرد، اگر نمی توان آب دریا را کشید باید به اندازه رفع تشنگی چشید .
خواندن کتاب های قصص انبیاء نیاز انسان را به روش تدبر در قرآن پر رنگ می کند، شایسته است با تهیه کتب قرآنی اشتغالات قرآنی فراهم کنیم مثلا زندگینامه قاریان قرآنی مثل استاد پرهیزگار که با قلمی روان و جذاب منتشر شده، یا کتابی تحت عنوان جغرافیای اماکن قرآن منتشر شده که شرحی است از مکان هایی که در قرآن آمده است.
بعد از یک دوره تدبر به آیات قرآن ، با راهنمایی یک عالم قرآنی می توان وارد دوره فراگیری تفسیر قرآن شد، البته در کنار تدبر در قرآن، انسان نیازمند به مطالعات قرآنی مثل مطالعه علوم قرآنی و تاریخ اسلام و… می باشد.
چه خوب است نمایشگاه های قرآنی بر پا شود تا کتب قرآنی نشان داده شود.
زیبنده است با تهیه قرآن های متنوع از جهت ترجمه، خط، تحقیقات های مختلف هر اندیشمند قرآنی، که در حاشیه قرآن ها آمده و از دقت در تفاوت ها میان ان ها و از دست یابی به تفاوت ها لذت ببریم و بدین سان از فرصت ها بهره ببریم و اشتغالات قرآنی فراهم کنیم، مثلا آیا می دانیم در عرف کتابفروشان قرآن حکیم به چه قرآنی گفته می‌شود ! ؟
اول با مدیریت مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران توسط چند محقق و پژوهشگر, قرآنی در جهت انس عموم مردم با قرآن و مفاهیم آن، توضیحاتی در خصوص برخی آیات آمده در هر صفحه، مقابل آن آیات قرآن قرار داده شد و از آنجا که کار بر جسته و با اتقان و محکم عالمی را کار حکیمانه می گویند و حکیم از اسمای زیبای الهی است، به قرآنی که در کنار صفحات آن چنین توضیحاتی تنظیم و تدوین شده باشد از باب مجاز در عرف بازار نشر قرآن حکیم نام گذاری کردند و بعد ها دیگر محققین با نگارش دیگری و تحقیقات دیگری همین نام را برگزیدند در نتیجه در عرف بازار چاپ و نشر به قرآنی که مقابل صفحات قرآن توضیحاتی ساده و روان برای عموم مردم آمده باشد قرآن حکیم می شناسند .
یا پژوهشگر قرآنی دیگر, استاد محمد هویدی از هر صفحه آیات قرآن یک موضوع مطابق با ذوق خواننده امروزی انتخاب نموده و چند روایت در ذیل آن صفحه قرآن در محدوده آن موضوع در شرح یک آیه از آن صفحه قرآن آورده، اگر چه آن استاد به زبان عربی نگاشته ولی توسط انتشارات مدرسه وزارت آموزش و پرورش ترجمه و به زیور طبع آراسته شد که بسیار مورد استفاده و استقبال قرار گرفته است، زیرا توضیحات ساده، و روان و مختصر در شرح آیات برای خواننده عادی در جهت انس او با قرآن مطابق ذوق او نگاشته می‌شود و نه برای پژوهشگر !
یا پژوهشگر دیگری آیه ای از آیات هر صفحه قرآن را انتخاب نموده و با ذکر احادیثی از امیر المومنین حضرت علی علیه السلام در ذیل صفحه آن آیه انتخابی را توضیح داده است.
یا پژوهشگر دیگری با استفاده از دو تفسیر المیزان و مجمع البیان، نکات لغوی مربوط به آیات هر صفحه از قرآن را جمع آوری کرده و در حاشیه هر صفحه نمایانده .
یا پژوهشگر دیگری از ابتکار جالبی بهره وری کرده، در ترجمه لغات به هر لغت تکراری که مواجه شده ترجمه ننموده، کنار آن لغت، شماره صفحه اولین بار که آن لغت در قرآن ذکر شده و ترجمه نموده را ذکر کرده، و در مقابل هر صفحه قرآن ترجمه را به طرز بدیع تیتر گذاری نموده .
و همچنین مرحوم آیت‌الله حاج سید هاشم رسولی محلاتی( ره) نکات بسیار جالب از برخی آیات هر صفحه قرآن که به نظر مبارکش رسیده در ذیل هر صفحه قرآن آورده که استفاده آن توضیحات خالی از لطف نیست.
همانطور که پژوهشگران قرآنی به اندازه بهره وری خود از قرآن توضیحاتی در ذیل صفحات یا حواشی قرآن نگاشته اند هنرمندانی هم در خطاطی ، و نوع تهذیب قرآنی هنر نمایی کرده اند مثلا هنرمندی در تایپ حروف قرآن طوری صفحه بندی نموده که حرف اول از سطر اول با حرف اول از سطر آخر یکی باشد و همچنین سطور دیگر مثلا حرف اول از سطر دوم با حرف اول از سطر دوم از پایان صفحه یکی باشد، و چون صفحه بندی را در هر صفحه به یازده سطر تنظیم کرده حرف اول از سطر ششم صفحه زوج با حرف اول از سطر ششم صفحه فرد مقابل برابر است.
یا هنرمندی دیگر، قرآن را با رسم الخط فارسی ایرانی از مرحوم نیریزی مطابق با صفحه بندی قرآن به خط عثمان طه که اول صفحه با اول آیه شروع می‌شود و پایان صفحه با پایان آیه ختم می گردد و مطابق با صفحه بندی قرآن به خط عثمان طه هر صفحه پانزده سطر تنظیم نموده است در واقع تنظیم کلمات در یک صفحه مطابق با خط عثمان طه ولی رسم الخط ایرانی.
محققین و هنرمندان بسیاری، تلاش های قابل تحسین کرده‌اند که بیان آنها در این مختصر نمی گنجد. فقط با ذکر چند نکته این نوشتار را به پایان می بریم.
قرآن یکصد و چهارده سوره دارد، سی جزء است یعنی حروف و کلمات را به سی قسمت تقسیم کرده‌اند و هر قسمت را یک جزء نامیده اند، و هر جزء دو حزب است و در بازار نشر متعارف شده یک قرآن را به سی یا شصت یا یکصد و بیست قسمت، و هر قسمت را جداگانه صحافی می کنند، مرسوم شده در مجالس ترحیم (مجلسی که به یاد مرحوم دوستان و بازماندگان برای آن مرحوم از خداوند طلب رحمت و مغفرت می کنند) هر فرد شرکت کننده در مجلس یک قسمت از شصت یا یکصد و بیست قسمت را می خواند لذا بدین گونه مجالس، مجلس ختم هم می گویند (یعنی مجلسی که به یاد آن مرحوم یک دوره کامل قرآن خوانده می‌شود) در نتیجه، مومنین ثواب خواندن یک دوره کامل قرائت قرآن را به آن مرحوم هدیه می کنند یا معمولا در ماه مبارک رمضان سی نفر در ساعتی از روز را دور هم جمع می‌شوند هر کدام یک قسمت را می خوانند تا از ثواب یک دوره ختم قرآن بهره مند باشند لذا در بازار نشر، قرآن سی جزء یا شصت حزبی یا صد و بیست پاره (یعنی قرآنی که به یکصد و بیست قسمت تقسیم شده)، در اصطلاح صنف نشر می گویند که برای استفاده مومنین در مجالس ترحیم در مساجد مورد استفاده قرار می گیرد .
نکته دوم
سعادتی است برای هر انسان، مفاهیم قرآنی مثل وحی و چگونگی آن، اعجاز و … ؛ همچنین احکام آداب تلاوت قرآن، سجده های واجبه، سوره های عزایم، شرائط سجده، مثلا (اگر از نوار یا رادیو پخش شد) یا احکام تماس بدن انسان با قرآن، یا احکام خرید و فروش قرآن را بداند.
